Tovenaars en profeten ontmoeten elkaar

Soms lijkt het wel oorlog in landbouw- en voedselland. De ene dag verschijnt er een vernietigend rapport over kalversterfte waar de sector zelf nogal wat op af te dingen heeft. Een dag later vliegt men elkaar (online) in de haren tijdens een discussie over glyfosaat.

Over kringlooplandbouw als toekomstvisie is inmiddels iedereen het wel eens, maar hoe we ertoe komen: dat is onduidelijk. En dus is er bijna continu felle discussie.

Tovenaars en profeten

De polarisatie valt - heel grofweg - te herleiden tot twee kampen in het debat: de 'tovenaars' (wizards) en de 'profeten' (prophets). De termen komen van journalist Charles C. Mann, die een boek schreef over de tegengestelde richtingen in het gesprek over de toekomst van ons voedselsysteem.

Aan de ene kant staan de 'tovenaars', die geloven dat we de problemen kunnen oplossen door slimme toepassingen van technologie. De sleutel naar duurzaamheid ligt in onze eigen handen; we bedenken wel weer iets.

De polarisatie overwinnen

Aan de andere kant vind je de 'profeten', die niet meer geloven dat wij de (klimaat)problemen met louter technologie kunnen oplossen. Zij willen terug naar meer natuurlijke systemen. Minder en diverser zijn daarbij sleutelwoorden.

Het is van groot belang dat we die polarisatie overwinnen. De oplossingen voor een echt duurzaam voedselsysteem liggen, volgens ons, namelijk noch strikt in het ene, noch in het andere kamp. En door te bekvechten wordt er te weinig daadwerkelijke actie ondernomen.

Ruziemaken over genetische modificatie, wel of niet biologisch, wel of geen vlees - daar gaan we deze 'oorlog' niet mee winnen.

Polarisatie doorbreken

Om de polarisatie te doorbreken organiseerden wij vorige maand het symposium When Wizards meet Prophets. De belangrijkste 'tovenaars' en 'profeten' van Nederland verzamelden zich om hét gesprek te voeren.

Wageningse onderzoekers, waaronder bestuursvoorzitter Louise O. Fresco, het Louis Bolk Instituut, NGO’s als Greenpeace en grote landbouwbedrijven als Bayer en BASF probeerden een brug te bouwen tussen de twee werelden en wellicht een overkoepelend verbindend verhaal te vinden.

Met alle tegenstellingen bij elkaar in één ruimte werd een aantal belangrijke stappen genomen om het eindeloze conflict te doorbreken. Zo adviseerde journalist Mann, die een toespraak gaf, de aanwezigen bewust te zijn van de beperkingen van de twee verhalen.

Ideeën die 'seks' met elkaar hebben

Hij vergeleek het landbouwdebat met een huis: we zitten met z'n allen al jaren in de huiskamer, terwijl er kamers te over zijn met interessante projecten die nauwelijks aandacht krijgen. Voor de toekomst van landbouw pleit hij ervoor om volledig, ook financieel, in te zetten op ideeën buiten de gebaande paden. Wat zou er bijvoorbeeld gebeuren als we eens volop investeren in polyculturen: landbouwsystemen waarin meerdere gewassen door elkaar staan?

Bovendien zouden profeten en tovenaars er baat bij hebben om van elkaars ideeën te leren. Uit 'ideeën die seks met elkaar hebben' worden de mooiste nieuwe plannen geboren, zei hij. Een voorbeeld: profeten willen graag dat we onze calorieën niet alleen uit eenjarige planten als graan en rijst halen, maar ook uit meerjarigen zoals kastanjebomen. Wat als we de opbrengsten van die laatste nu eens verhogen met moderne veredelingstechnieken, volgens de tovenaarsmethodiek?

Bayer is niet het ultieme kwaad 

Daarnaast waren de aanwezigen het erover eens dat het belangrijk is om je 'tegenstanders' niet te zien als monolieten, maar als maar als mensen - en te blijven zoeken naar de mens achter het standpunt. Voor de achterban van Greenpeace mag Bayer als het ultieme kwaad gelden, er werken wel degelijk mensen die ook een duurzame wereld nastreven.

Andersom zou de agrisector moeten afstappen van het idee dat milieubewegingen alleen maar op angst drijven: ze hebben wel degelijk relevante ideeën voor de toekomst en het is goed om daarnaar te luisteren.

Een nieuw verhaal

Er lijkt momentum te ontstaan voor een 'nieuw verhaal' over de toekomst van voedsel en landbouw. Een verhaal gebaseerd op gemeenschappelijke waarden, een verhaal dat feiten, cultuur en emotie integreert. Niet een samenraapsel van de twee tegenstrijdige verhalen, maar een nieuw wenkend perspectief voor (bijna) iedereen. Met de lessen van Mann, Fresco en Wageningen in het achterhoofd, doen wij hier een voorzet voor dit nieuwe verhaal.

Centraal in het nieuwe verhaal staan de waarden als biodiversiteit, natuur, landschap en een schoon milieu en leefomgeving, handen en voeten gegeven door de 'planetary boundaries', grenzen aan de aarde, grenzen aan de draagkracht van het ecosysteem.

Een concept afkomstig uit het 'profetenkamp', maar inmiddels geaccepteerd door beide perspectieven. Gezamenlijk staan we achter het behoud van deze waarden en met respect voor elkaars benadering werken we daar samen aan.

Zonder valse romantiek

Het nieuwe verhaal neemt ecosysteemdenken als uitgangspunt, maar is wars van valse romantiek. Het nieuwe verhaal staat daarom open voor de discussie over moderne veredelingstechnieken als CRISPR-Cas9, als die kunnen bijdragen aan robuustere rassen die minder bestrijdingsmiddelen nodig hebben.

Het nieuwe verhaal brengt ons weg van 'one-size-fits-all'. Waar in het industriële denken specialisatie logisch was, hebben we inmiddels een kennisniveau bereikt waarin diverse systemen, bijvoorbeeld in de vorm van polyculturen of in de veehouderijsector dubbeldoeldieren, haalbaar en rendabel zijn geworden.

Het wordt tijd om deze projecten serieus te nemen en het hoogste podium te bieden, maar dan wel in innovatieprojecten waar tovenaars en profeten samenwerken. Want de ideeën van de profeten kunnen soms wel een wat praktischer en technisch tovenaars-oog gebruiken. En de optimistische tovenaar mag soms wat nederiger zijn ten opzichte van en meer bewondering hebben voor de complexiteit en dynamiek van de natuur.

Buiten de gebaande paden

De meeste winst is, in de geest van Mann, te behalen 'buiten de gebaande paden', bij experimenten als strokenteelt en agro-forestry. Stel je voor dat grote bedrijven als Bayer een tiende van het onderzoeksbudget aan dit soort initiatieven zou besteden - ze zouden in één klap het grootste onderzoeksproject ter wereld op dit gebied optuigen.

Deze elementen vormen slechts de eerste aanzet van een nieuw verhaal. Nu is het zaak dit verhaal tijd te versterken en uit te breiden, en aantrekkelijk te maken.

Niet door er een ander verhaal tegenover te zetten, maar door - op argumenten - het nieuwe verhaal te versterken. Zo bieden we op een positieve manier richting aan boeren, bedrijven, beleidsmakers, ondernemers en burgers om de omslag naar een beter voedselsysteem eindelijk te versnellen.

Dit artikel is geschreven door Hidde Boersma ('tovenaar' en wetenschapsjournalist) en Joris Lohman ('profeet' en oprichter Food Hub), met medewerking van Imke de Boer (Professor of Animal Production Systems, Wageningen Universiteit), Martin Scholten (director Animal Sciences Group, Wageningen Universiteit), Ernst van den Ende (director Plant Sciences Group, Wageningen Universiteit), Jan Willem Erisman (directeur Louis Bolk Instituut) en Suus van de Kar (Food Hub) en eerder gepubiceerd door RTL Z.