Wat smeltwater te maken heeft met voedselzekerheid

In 2050 is de wereldbevolking naar verwachting gegroeid naar 10 miljard mensen. Het is dan onvermijdelijk dat de voedselproductie verder toeneemt en daarmee ook de vraag naar zoet water. Niet overal valt genoeg regen om gewassen te laten groeien. Uitgestrekte, laaggelegen gebieden zijn afhankelijk van rivierwater uit de bergen. De opwarming van de aarde zorgt voor verandering van deze afvoer van water. ‘Dat staat nog te weinig op de radar in regio’s benedenstrooms waar veel mensen wonen’, vindt Hester Biemans, onderzoeker Water en Voedselzekerheid bij Wageningen Environmental Research.

‘Als het steeds warmer wordt, zullen gletsjers verder krimpen en sneeuw en ijs zal steeds eerder in het jaar beginnen te smelten. De vraag is of de voedselzekerheid in regio’s benedenstrooms gevaar loopt als die afvoer van water uit de bergen verandert’, gaat Biemans verder. Ze heeft haar focus gelegd op het grootste berggebied ter wereld: de Himalaya en de andere bergketens in het midden van Azië. In stroomgebieden van rivieren die ontspringen in deze bergen groeien gewassen die veel water vragen, zoals rijst. Voorafgaand aan het regenseizoen zijn die gewassen vaak afhankelijk van irrigatie.

Stroomgebieden vergelijken

De afgelopen jaren deed Biemans onderzoek naar het stroomgebied van de Indus rivier. Nu bekijkt ze twaalf rivieren die vanuit de Himalaya alle kanten op stromen, naar regio’s waar verschillende gewassen groeien en ook de bevolkingsgroei verschilt. ‘We gaan het onderzoek nu dus opschalen naar een nog groter gebied, waar veel geïrrigeerde landbouw is en waar een groot gedeelte van de mondiale voedselproductie plaatsvindt’, legt ze uit. ‘We kunnen tegenwoordig steeds beter informatie uit verschillende modellen met elkaar combineren. Er is veel meer data beschikbaar van de afvoer van smeltwater uit de bergen, veranderingen in neerslagpatronen, locaties van irrigatiekanalen, de groeiseizoenen van geteelde gewassen, bevolkingsgroei of -krimp en watergebruik voor andere doeleinden.’

Biemans en haar collega’s hopen te achterhalen waar problemen ontstaan door klimaatopwarming en een groeiende voedselvraag. ‘Het gaat om trends in de rivierafvoer in combinatie met processen benedenstrooms. Bijvoorbeeld: vroeg in het jaar werd een gewas geïrrigeerd met rivierwater dat van gletsjers afkomstig was en later bracht de regentijd voldoende water op de akkers. Maar die situatie kan veranderen. Als dat smeltwater eerder in het jaar de berg af stroomt, dan is het misschien niet beschikbaar op het moment dat het gewas groeit. Voor katoen en voedselgewassen die veel water slurpen, is dat al gauw een probleem.’

Strategieën voor de toekomst doorrekenen

Als de problemen goed in kaart zijn gebracht, kan Biemans strategieën doorrekenen en kijken of die de voedselzekerheid in de toekomst verbeteren. Het is bijvoorbeeld te overwegen om een waterslurpend gewas te vervangen door een ander gewas. Of door het moment van zaaien en oogsten aan te passen of combinaties van maatregelen te nemen. ‘Wij laten zien wat beleidskeuzes voor verschil maken bij het ontstaan van problemen met de voedselzekerheid.’

Ze hoopt dat haar onderzoek leidt tot vervolgstappen samen met belanghebbenden uit de regio. ‘Daar gaat het mij uiteindelijk om. Dit onderzoek moet zijn weg vinden naar de praktijk, daar waar dat nodig is.’ In deze volgende fase moet het gaan van strategieën naar beleid. ‘De vraag is dan: hoe speel je als overheid nu al in op veranderingen in de waterhuishouding in de toekomst?’

Biemans maakt daarom tot slot een link met het onderzoek van Wieke Pot, universitair docent bestuurskunde en ook spreker bij de Opening Academisch Jaar. Het onderzoek van Pot richt zich op de vraag hoe overheden en organisaties effectieve beslissingen kunnen nemen over waterbeheer, om te zorgen dat landen en regio’s voorbereid zijn op de gevolgen van klimaatverandering. Biemans: ‘Die kennis is overal ter wereld nodig. Het zou een mooie aanvulling zijn op mijn onderzoek om te kijken hoe overheden in de Himalaya kunnen inspelen op de veranderingen. Misschien gaan we bij vervolgstappen in mijn project wel met elkaar samenwerken. Ons onderzoek kan elkaar versterken.’